ආපදා අවස්තාවක දී ජනමාධ්‍යද එහි කොටස්කරුවකු වී ආපදාවට ලක්වුවන්ට උදවු කිරිම කලයුතුබව ඇතමුන්ගේ මතයයි. මාධ්‍ය ආයතනද විශාල ප්‍රචාරය දෙමින් එමෙන්ම ලබාගනිමින් මෙම ආදාර එකතුකිරිම් බෙදාදීම් සදහා ඉදිරිපත්වීම දැන් තරගයක් බවට පත්ව ඇත. වෙනදා භාන්ඩ පමනක් එකතුකල අතර මෙවර මුදල්ද එකතුකරනු පෙනෙ. මෙමගින් යම් සේවයක් සිදුවන බැවින් බොහො අයගේ ඇගයුමද ලක්වනු දැකිය හැකියි. මෙවැනි
අවස්තාවක කටයුතු කිරිමේදී සමාජයක ඒ ඒ කොටස්වලට පවෙරෙන වගකීම් වෙනස් වේ. මෙහිදි ජනමාධ්‍යට පැවෙරෙන වගකීමද වෙනස් වුවකි.
2015 නේපාල භූමිකම්පාව ඉදිරියේ ජනමාධ්‍ය කටයුතු කලාකාරය එහි භූමිකාව සැබවින්ම නිරුපනය කල අවශ්තාවක් ලෙස අපේ කලාපයෙන් ලැබෙන හොද උදාහරනයකි. 2016 කොරියාවේ ඉන්චොන් හි දි පවැති ආසියා මාධ්‍ය සමුළුවෙදී සම්මානයට පාත්‍රවු ඔවුන් කී කතාව මේ අපදා අවස්තාවෙ මතක් කිරිම වැදගත්‍යැයි සිතේ. ආපදා අවස්තාවක ජනමාධයෙ භූමිකව කුමක්දැයි කෙනෙක් අසුව හොත් මට දිය හැකි සමිපතම උදාහරයත් මෙයයි.
2015 අප්‍රේල් 25 වනදා නේපාල ය මුහුනදුන් භූමිකම්පාව රික්ටර් මාපක 7.8 ක් ලෙස සටහන්විය .10000 හකට අධික ජනතාවක් මියගිය අතර ලක්ශ ගනනක් තුවාල ලැබිය. අනෙකුත් පාඩු ගනනය කල නොහකිතරම් විය. මෙහිදී කත්මන්ඩු හි ප්‍රකට දරහරා සන්නිවෙදන කුලුනද විනාශවිය. සාම්ප්‍රදායික සන්නිවේදන මාර්ග බිඳ වැටුණි. ජංගම ජාල අසාර්ථක විය, විදුලිය කඩින් කඩ ලැබුන අතර, බොහෝ ජාතික මාධ්‍ය ආයතනවලට හානි සිදුවු හානි නිසා දුරස්ථ දිස්ත්‍රික්කවල තොරතුරු ලබා ගැනීමට නොහැකි විය. කෙසේ වෙතත්, නේපාලයේ ප්‍රජා ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන – ගම්මානවලට සමීපව සිටි අතර ප්‍රාදේශීය ජනයා ගේ විශ්වාශය්ද දිනාසිටියේය . විදුලිය සන්නිවෙදන සබදතා බිද වැටුන පරිසරයක බොහෝ විට අතේ ගෙන යා හැකි විදුලි ජනක යන්ත්‍ර හෝ මෝටර් රථ බැටරි භාවිතා කර්මින් ඔවුන්ගේ විකාශන කටයුතු කරගෙන යාමට හැකිවිම ආශිර්වාදයක් විය. ඇතැම්විට හිසට හෙවනක් හෝ නැති උස්බිමක ඔවුන් තාවකාලික ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්තානයක් කර ගත්තේය ප්‍රධාන මාධ්‍ය දාරා. බිද වැටෙනවිට ඒ වගකීම බාරගත් ප්‍රජා ගුවන් විදුලි නාලිකා ප්‍රායෝගික සහ වහාම ක්‍රියාත්මක කළ හැකි සජීව තොරතුරු ලබා දුන්නේය. ඔවුන් පසු කම්පන අනතුරු ඇඟවීම් නිවේදනය කළේය. , ආරක්ෂිත විවෘත අවකාශයන් සොයා ගැනීම පිළිබඳ උපදෙස් ලබා දුන් අතර, ශ්‍රාවකයින් හදිසි සෞඛ්‍ය මධ්‍යස්ථාන සහ ආහාර බෙදා හැරීමේ ස්ථාන වෙත යොමු කළේය . මෙම ගුවන් විදුලි සේවා – ටමන්ග්, මයිතිලි, ගුරුන්ග්, නෙවාරි ඇතුලු දේශීය භාෂාවන් ගෙන් විකාශන කටයුතු කෙරෙන බවින් කත්මණ්ඩු සිට විකාශයවු ගුවන්විදුලිසෙවා තේරුම් නොගත් ප්‍රේක්ෂකයින් වෙත ළඟා විම පහසුවක් විය. සෑම ජනකොටසකටම අව්ශ්‍ය තොරතුරු ලබාදීමට මෙනිසා හැකිවිය.
ඔවුන්ගේ වඩාත්ම තීරණාත්මක දායකත්වයක් වූයේ වැරදි තොරතුරු වලට එරෙහිව සටන් කිරීමයි. ප්‍රධාන ව්‍යසනවලින් පසු, බිය ඉක්මනින් පැතිරෙයි. බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රජාවන් තුළ “විශාල භූමිකම්පා එනවා” හෝ “විදේශීය ප්‍රහාර” පිළිබඳ කටකතා පැතිර ගියේය. ප්‍රජා විකාශකයින් පළාත් පාලන ආයතන සහ විශේෂඥයින්ට සජීවීව කතා කිරීමට ආරාධනා කරමින් තොරතුරු සත්‍යාපනය කරමින් සහ මහජන බිය සන්සුන් කලේය . මෙය භීතිය පතිරිම වළක්වා ගත් අතර අවදානම් මොහොතක සමාජ ස්ථාවරත්වයට සහාය විය.
තොරතුරු වලට අමතරව, මානසික සහාය ලබා දුන්නේය. ඔවුන් දිරිගැන්වීමේ පණිවිඩ, වෛද්‍ය වෘත්තිකයන්ගෙන් මඟ පෙන්වීම් සහ දෙමාපියන්ට දරුවන්ට පවතින කම්පනය පැහැදිලි කිරීමට උපකාර කළ වැඩසටහන් විකාශනය කළේය. සහන කඳවුරුවලට සහාය වෙමින් මිනිසුන්ගේ , හුදකලාව සහ බිය අඩු කළේය.
නේපාලයේ ප්‍රජා ගුවන්විදුලිය හුදෙක් මාධ්‍ය වේදිකාවක් ලෙස නොව සමාජ කොඳු නාරටියක් ලෙස ක්‍රියා කළේය. එය සහන ආයතන ප්‍රජාවන් සමඟ සම්බන්ධ කළේය, කාන්තාවන් සහ ළමුන් වැනි අවදානමට ලක්විය හැකි කණ්ඩායම් සොයාදුන්නේය. ඔවුන්ට බලාපොරොත්තු ඇතිකලේය .
උදව් අවශ්‍ය තැන් පෙන්නාදුන්නේය .“මෙම නවාතැනේ භාරකරුවන් නොමැති දරුවන් 15 දෙනෙක් සිටිති.”හෙට උදෑසන වෛද්‍ය කණ්ඩායමක් පාසල් භූමියට පැමිණේ.”ඔවුන් මහජනතාවට දැනුම් පනිවුඩ අතරවිය .අවධනය යොමුවිය තැන් බලධාරින්ගෙ අවධානයට යොමුකලේය. නමුත් ඔවුන් විසින්ම පරිත්‍යාග කළමනාකරණය කළේ නැත. ඔවුන් පරිත්‍යාගශීලීන් විශ්වාසදායක සංවිධානවලට සම්බන්ධ කිරිමට කටයුතුකලේය. දූෂණය සහ අනිසි භාවිතය වළක්වා ගැනීම සඳහා, සහනාදාර ලබාදීමට ඉදිරිපත්වන්නන් දිස්ත්‍රික් සුභසාධන මධ්‍යස්තාන / රතු කුරුස / රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන වෙත යොමුකලේය. ඔවුන් ආදාර එකතුකරන්නන් ලෙස නොව පාලමක් ලෙස ක්‍රියා කලේය. ඛේදවාචකයකදී ඉදිරිපත්වන ව්‍යාජ පරිත්‍යාග ප්‍රචාරක ව්‍යාපාර ඛේදවාචකයෙන් ලාභ ලබන පුද්ගලයින් වැලක්විමට කටයුතුකලේය.
සෑමවිටම සදාචාරාත්මක වාර්තාකරණ මාර්ගෝපදේශ අනුගමනයකලේය. ආරක්ෂාව නොමැතිව සිටි දරුවන්ගේ මුහුණු පෙන්විම් දුක් වේදනා සංවේදී දර්ශන නොපෙන්වීමට අනෙකුත් නාලිකාවන්ද වගබලාගත්තේය.(මිනිසුන් බලා සිටියද්දි මෝට ර් රතයක් සමග තිදෙනකු ගිලිමියයන ආකාරය වැනි දර්ශන ) ඔවුන් විශේෂයෙන් අනාථ දරුවන්, වැන්දඹුවන් සහ අවදානමට ලක්වි දිවි ගලවා ගත් අයගේ ගෞරවය ආරක්ෂා කළේය. උදවු අවශ්‍ය කන්ඩායම් සදහා මුදල් වෙනත් පරිත්‍යාග තම්න් විසින්ම එක් රැස්කිරිම ප්‍ර්තික්ශේපකලේය.
යුනෙස්කො අතුලු ලොකයේ පිලිගත් මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම අනුගමන්‍ය කරමින් මාධ්‍යවේදීන් මානුෂීය සේවකයින් නොවන බව තවුරු කලේය .ආපදාවකදී මානුශ්හිය ආධාර එකතුකිරිම් බෙදා හරිම් සිදුකිරිම මාධ්‍ය ආයතන බාර ගැනීමේදි සිදුවිය හැකි ආචාරාත්මක නොවන හේතු ගනනාවක් අන්තර්ජාතික මාධ්‍ය ආයතන පෙන්වා දී ඇති බව ඔවුන් දැන සිටියේය. එවැනි මුලික කරුනු කිපයක් උපුටා දැක්වීම මෙහිදි වැදගත්‍යැයි සිතේ.
මධ්‍යස්ථභාවය සහ අපක්ෂපාතීත්වය නැතිවීම:
මාධ්‍යවේදීන් ආධාර සම්බන්ධීකරණය කරන්නේ නම් හෝ උපකාර ලබා ගන්නේ කවුරුන්ද යන්න තෝරා ගන්නේ නම්, ඔවුන් සමහර වින්දිතයින්ට අනෙක් අයට වඩා පක්ෂග්‍රාහී වීමේ අවදානමක් ඇති කරයි, එය අපක්ෂපාතී වාර්තාකරණයට හානි කරයි. විශ්වසනීයත්වය රඳවා ගැනීම සඳහා එවැනි ක්‍රියාකාරකම් වලින් ස්වාධීන වීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.( Reuters Handbook of Journalism)
ලැදියාවන් සහ පක්ෂග්‍රාහී ගැටුම:
පුණ්‍යායතන සම්බන්ධීකාරකවරුන් හෝ පරිත්‍යාග රැස්කරන්නන් ලෙස ක්‍රියා කිරීමේදී මාධ්‍යවේදියා නිරීක්ෂකයා/වාර්තාකරු ලෙස කලයුතු භූමිකාව සහ ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් රන්ගනයක යෙදීමේ භූමිකාව අතර ගැටුමක් ඇති කරයි. මෙමගින් මාධ්‍ය ආයතනයකට ආරක්ශාකරගතයුතු ස්වාදීනත්වය සහ විනිවිදභාවය අඩපණ කළ හැකිය.
ඛේදවාචකයේ කොටසක් වීම –
ආපදා වැනි අවශ්තාවක මාධ්‍යවේදීන් සෘජුවම මැදිහත් වන විට, ඔවුන් මධ්‍යස්ථ නිරීක්ෂකයින් වීම නවතා නළුවන් බවට පත්වන අතර එමඟින් වාර්තාකරණය විකෘතිවිය හැකිය. මාධ්‍ය වේදියාද ආපදාවේ කොටස්කරුවකු බවට පත්වේ.
මහජන විශ්වාසය බිඳ දැමීම:
මාධ්‍ය වාර්තාකරණය අපක්ෂපාතී, ස්වාධීන සහ කරුණු මත පදනම් වූ විට ප්‍රේක්ෂකයින් මාධ්‍යවෙත විශ්වාස තබයි. මාධ්‍ය පුණ්‍ය කටයුතු හෝ අරමුදල් රැස් කිරීම සමඟ සම්බන්ධ වන්නේ නම්, එම විශ්වාසය පලුදුවිය හැකිය. විශේෂයෙන් එම ආධාර එකතුකිරිම් පක්ෂග්‍රාහී හෝ තම නාලිකා ප්‍රවර්දනය සඳහා භාවිතා කරන බව වැටහෙන්නේ නම් එම නාලිකා කෙරෙහි තබා ඇති විස්වාශය පලුදුවේ.
මාධ්‍ය මෙවැනි කටයුතු බාර ගනිමෙන් සිදුවිය හැකි ප්‍රෙක්ශක බලපෑමද විශ්ලේශකයන් විසින් පෙන්වා දී ඇත . පරිත්‍යාග ලාබෙන්නන්ට ලබෙන ප්‍රචාරනය තව තව්ත් පරිතයාග සදහා අනඅයට බලපෑම් කිරිමක් ලෙස ද ඔවුන් අර්ත දක්වයි. එය අනිසි බලපෑම ගනයට වැටේ. අනවශ්‍ය බලපෑම්, සූරාකෑම හෝ පෙලබවීම් මාධ්‍ය යයේ මුලික ආචාර ධර්මවලට පටහැනි බවයි ඔවුන් පවසන්නේ.
මාධ්‍ය සෘජු පරිත්‍යාග බාර නොගන්නේ එමගින් ඔවුන්ගේ මධ්‍යස්ථභාවය නැති විය හැකිබවිනි. එය මූල්‍ය අපයෝජන අවදානමට ලක් විය හැකි බැවිනි. . බෙදා හැරීමේ වගකිම නිසියාකරව සිදුකිරිම දුශ්කර බැවිනි. වෙනත් අයගේ පරිත්‍යාග බාර ගනීමෙන් එය නීතිමය වගකීමකට බැදී සිටින බැවිනි.එමගින් තම මාධ්‍ය ආයතන නුසුදුසු වානිජමය ප්‍රචාරනයක් ලබිය හැකි බවිනි. මාධ්‍යවේදීන්ආපදාවකදී මානුෂීය සේවකයින් නොවිය යුත්තේ මේ නිසාය.
ඒ වෙනුවට නේපාල මාධ්‍ය වේදින් සිදුකලේ කුමක්ද. අතුරුදහන් වූවන්ගේ වාර්තා සත්‍යාපනය කරන ලදී.එකිනෙකා නැවත එක්වීමේ පණිවිඩ විකාශනය කරන ලදී.කම්පනයට පත් පවුල් සඳහා මනෝවිද්‍යාත්මක උපදෙස් ලබා දෙන ලදී.විශේශයෙන් ලමයින් සම්බන්ද කටයුතුවල්දී UNICEF, Save the Children සහ නේපාල රතු කුරුස සංවිධානය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කළ නමුත් ඔවුන් විසින්ම පරිත්‍යාග බෙදාදීම් සිදුකලේ නැත.
මාධ්‍යවේදීන්ට සහ මාධ්‍ය ආයතන සඳහා මෙයින් දෙන පනිවුඩය කුමක්ද?
මාධ්‍යවේදීන් අවශ්‍යතා පෙන්නා දිය යුතුය ,තහවුරුකරගත් තොරතුරු ලබා දිය යුතුය, සහ අනාතවුවන් හදුනා ගැනිම පහසු කළ යුතුය – උදා: ප්‍රේක්ෂකයින්ට පරිත්‍යාග කළ යුතු ස්ථානය, උදව් කළ යුතු ආකාරය පැවසීම සිදුකල හැකි – නමුත් බෙදාහරින්නන් හෝ ආධාර ලබා දෙන්නන් බවට පත් නොවිය යුතුය.
ඇතැම්විට සහන (පුණ්‍ය කටයුතු, අරමුදල් රැස් කිරීම) සඳහා සහාය වීමට කැමති මාධ්‍ය සංවිධාන සිටිය හැකිය. නමුත් . එම ක්‍රියාකාරකම ඔවුන්ගේ ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයෙන් පැහැදිලිව වෙන් කළ යුතුය. කෙටියෙන්ම එවා ඔවුන්ට ප්‍රවෘත්ති විය නොහැකිබවයි අන්තර්ජාතික මාධ්‍ය ආචාර උපමාන පෙන්වා දෙන්නේ
මුහුණූ පොතිනි.