නැවතත්, දූෂිත එයාර් බස් ගනුදෙනුව දේශීය මාධ්‍යවල මතුවී තිබේ. මෙවර එය සිදුවන්නේ හිටපු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂගේ පුත් නාමල් රාජපක්ෂගෙන් ඔහුගේ පියා බලයේ සිටියදී එයාර් බස් ගනුදෙනුවෙන් කොමිස් ලබා ගැනීම සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකා පොලිසියේ අපරාධ විමර්ශන දෙපාර්තමේන්තුව (CID) ප්‍රශ්න කිරීමෙන් පසුවය.
“එයාර්බස් දූෂණ වංචාව සම්බන්ධයෙන් යුක්තිය ඉටු කිරීම ජනාධිපති දිසානායකගේ රජයට ලිට්මස් පරීක්ෂණයක් වනු ඇත.”
නවතම චෝදනාව වෙනස් ය. රජයේ සාක්ෂිකරුවෙකු ලබා දුන් ප්‍රකාශයක් මත ජූනියර් රාජපක්ෂගෙන් පැය හතරකට වැඩි කාලයක් ප්‍රශ්න කරන ලදී.
රාජපක්ෂගේ සුප්‍රසිද්ධ සමීප සගයෙකු සහ ව්‍යාපාරිකයෙකු වන සාක්ෂිකරු පැවසුවේ එයාර් බස් ගනුදෙනුවෙන් මුදල් මාරු කිරීමට පහසුකම් සැලසූ බවත් එය නාමල් රාජපක්ෂට භාර දුන් බවත් යැයි පොලිස් ආරංචි මාර්ග පවසයි.
නාමල් නෑ කියයි
නාමල් රාජපක්ෂ චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරමින් කියා සිටියේ, “පැහැදිලි කළ නොහැකි ධනයක් ඇති ඕනෑම කෙනෙකුට රාජපක්ෂවරුන්ගේ මුදල් ඇති බව පවසමින් ගැලවී යා හැකි බව පෙනේ. මෙම රජයේ සාක්ෂිකරුවන් සිය ජීවිත භුක්ති විඳින අතර, රාජපක්ෂවරුන්ට පොලිස් ප්‍රශ්න කිරීම්වලට මුහුණ දීමට සිදුවේ.”
2013 එයාර් බස් ගනුදෙනුවේ අල්ලස් සහ අයථා පරිහරණයන්ට සම්බන්ධ වීම පිළිබඳව ජාත්‍යන්තර සහ දේශීය පරීක්ෂණ පැහැදිලිවම පෙන්වා දී ඇත.
ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සමාගමේ හිටපු ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී කපිල චන්ද්‍රසේන සහ ඔහුගේ බිරිඳ ප්‍රියංකා විජේනායක 2020 පෙබරවාරි මාසයේදී රක්ෂිත බන්ධනාගාරගත කරන ලදී. 2012 දී බෲනායි හි පිහිටුවන ලද ෂෙල් සමාගමක් වන බිස් සොලියුෂන්ස් ඉන්කෝපරේෂන් වෙත එයාර්බස් ඩොලර් මිලියන 2 ක් ගෙවා ඇති බව බ්‍රිතාන්‍ය අධිකරණයක් විසින් සොයා ගන්නා ලදී. එම මුදල් සමාගමේ සිංගප්පූරු ගිණුමකට මාරු කර ඇති බව විමර්ශකයින් පවසා තිබේ.
හිටපු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂගේ දෙවන ධුර කාලය තුළ, 2011 ජූලි සිට 2015 පෙබරවාරි දක්වා චන්ද්‍රසේන ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා ලෙස සේවය කළේය.
කපිල චන්ද්‍රසේනගේ බිරිදට ඩොලර් මිලියන 16ක් පගාව
2020 දී බ්‍රිතාන්‍ය අධිකරණ ලේඛනවලින් හෙළි වූයේ ශ්‍රී ලංකන් විධායක නිලධාරියෙකුගේ බිරිඳ එයාර්බස් ගුවන් යානා මිලදී ගැනීම සඳහා නියෝජිතයෙකු ලෙස කටයුතු කර ඇති බවත්, එයාර්බස් ඩොලර් මිලියන 16 ක අල්ලසක් ලබා දී ඇති බවත්ය.
2013 විකුණුම් කොන්ත්‍රාත්තුවක් යටතේ එයාර්බස් විසින් ඔහුගේ බිරිඳගේ සමාගමට කරන ලද ගෙවීම් පිළිබඳව එක්සත් රාජධානියේ අධිකරණයක ගොනු කරන ලද ලේඛනවල හෙළිදරව් කිරීම්වලින් පසුව චන්ද්‍රසේන අත්අඩංගුවට ගැනීමේ නියෝගය නිකුත් කරන ලදී.
අලෙවි කිරීමේදී අල්ලස් ලබා ගත් බවට එල්ල වූ චෝදනා සම්බන්ධයෙන් ඒකාබද්ධ පරීක්ෂණයකින් පසුව, ප්‍රංශය, එක්සත් රාජධානිය සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය යන රජයන්ට යුරෝ බිලියන 3.5 ක පමණ දඩ මුදලක් ගෙවීමට එයාර්බස් එකඟ විය.
රාජපක්ෂගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ මෛත්‍රීපාල සිරිසේන යටතේ ශ්‍රී ලංකා රජය ගනුදෙනුව විමර්ශනය කළ නමුත්, 2019 දී ඔහුගේ ධුර කාලය අවසන් වන තෙක් කිසිවෙකු වගකිව යුතු බවට අත්අඩංගුවට පත් නොවීය.
බ්‍රිතාන්‍ය අධිකරණය අල්ලස් සහ අයථා පරිහරණය පිළිබඳ සාක්ෂි සොයා ගන්නා තෙක්, ගනුදෙනුව සම්බන්ධයෙන් කිසිවෙකු අත්අඩංගුවට ගැනීමට ශ්‍රී ලංකා බලධාරීන්ට නොහැකි විය.
කල් යන තවත් විමර්ශනයක්
ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය-එයාර්බස් දූෂණ වංචාව විමර්ශනය කිරීමේ දීර්ඝ කාලීන ප්‍රමාදය, විෂමාචාර පිළිබඳ සැලකිය යුතු සාක්ෂි තිබියදීත්, ශ්‍රී ලංකාවේ නීතිමය සහ දේශපාලන පද්ධති තුළ සැලකිය යුතු අභියෝග අවධාරණය කරයි.
ගුවන් යානා ප්‍රසම්පාදනයේදී අල්ලස් සහ මූල්‍ය අක්‍රමිකතා සිදු වූ බව කියන මෙම නඩුව, ශ්‍රී ලංකාවේ යුක්තිය සහ වගවීමට බාධා කරන පද්ධතිමය ගැටළු ඉස්මතු කරයි.
එයාර්බස් ගනුදෙනුව හේතුවෙන් බදු ගෙවන්නන් දිගටම පීඩාවට පත්ව සිටිති. අධික මිල ගණන් යටතේ එයාර්බස් ගුවන් යානා සඳහා ගෙවීම් ඇතුළුව අතීත ණය හේතුවෙන් රජය පාඩු ලබන ගුවන් සේවයට අරමුදල් සපයයි.
2013 දී ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය එයාර්බස් A330-300 ගුවන් යානා හයක් සහ A350-900 ගුවන් යානා හතරක් මිලදී ගැනීමට ගිවිසුම්වලට එළඹුණු අතර, අතිරේක A350-900 ගුවන් යානා හතරක් බදු දීමට ද එකඟ විය.
පසුකාලීන පරීක්ෂණවලින් හෙළි වූයේ මෙම කොන්ත්‍රාත්තු ලබා ගැනීම සඳහා එයාර්බස් දූෂිත ක්‍රියාවන්හි නිරත වූ බවයි.
එවකට ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සමාගමේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී කපිල චන්ද්‍රසේනගේ බිරිඳ වන ප්‍රියංකා නියෝමාලි විජේනායක සතු බෲනායි හි ලියාපදිංචි සමාගමකට එයාර්බස් ඩොලර් මිලියන 16.84 ක් දක්වා අල්ලස් ලබා දුන් බවට චෝදනා එල්ල වී තිබේ.
මෙම මුදලින් ඩොලර් මිලියන 2 ක් 2013 දෙසැම්බර් මාසයේදී සිංගප්පූරුවේ සමාගමේ ගිණුමට මාරු කර ඇති බව වාර්තා වේ.
2020 ජනවාරි මාසයේදී එයාර්බස් සමාගම එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය සහ ප්‍රංශය යන රටවල බලධාරීන් සමඟ දූෂණ පරීක්ෂණ සමථයකට පත් කර ඩොලර් බිලියන 3.9 කට අධික දඩ මුදල් ගෙවීමට එකඟ වූ විට මෙම අපකීර්තිය ජාත්‍යන්තර අවධානයට ලක් විය.
මෙම බේරුම්කරණයට ශ්‍රී ලංකාව ඇතුළු රටවල් කිහිපයක එයාර්බස් විසින් අල්ලස් ලබා ගැනීම පිළිගැනීම ඇතුළත් විය.
ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, ශ්‍රී ලංකා බලධාරීන් පරීක්ෂණ ආරම්භ කළ අතර, එයාර් බස් ගනුදෙනුවට අදාළ මුදල් විශුද්ධිකරණය සම්බන්ධයෙන් කපිල චන්ද්‍රසේන සහ ඔහුගේ බිරිඳ 2020 පෙබරවාරි මාසයේදී අත්අඩංගුවට ගැනීමට හේතු විය.
මෙම අත්අඩංගුවට ගැනීම් තිබියදීත්, නීතිමය කටයුතුවල ප්‍රගතිය අවම මට්ටමක පැවතුනි.
ඔවුන්ගේ මූලික රඳවා තබා ගැනීමෙන් පසුව, චන්ද්‍රසේන සහ ඔහුගේ බිරිඳ දෙදෙනාම 2020 මාර්තු මාසයේදී ඇප මත නිදහස් කරන ලදී. එතැන් සිට, නඩුවේ සැලකිය යුතු වර්ධනයක් දක්නට නොලැබුණි.
මෙම එකතැන පල්වීම ශ්‍රී ලංකාවේ අධිකරණ ක්‍රියාවලීන්ගේ කාර්යක්ෂමතාව සහ ඉහළ පෙළේ දූෂණ නඩු වලදී දේශපාලන හා ආයතනික සාධකවල විභව බලපෑම පිළිබඳ තීරණාත්මක ප්‍රශ්න මතු කරයි.
ගැඹුරට මුල් බැසගත් දූෂණය
ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවයේ අඛණ්ඩ පාඩු පියවා ගැනීමට අනුප්‍රාප්තික රජයන් අපොහොසත් වී ඇත.
පසුගිය රජය රජයට අයත් ව්‍යවසාය පෞද්ගලීකරණය කිරීමට අවධාරණය කළද, වෘත්තීය සමිතිවල දැඩි විරෝධතා හේතුවෙන් එය ඉදිරියට ගෙන ගියේ නැත.
ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක මහතා 2025 අයවැයෙන් පාඩු ලබන ගුවන් සේවය සඳහා රුපියල් බිලියන 20 ක් වෙන් කළ නමුත් නියෝජ්‍ය මුදල් අමාත්‍ය හර්ෂණ සූරියප්පෙරුම මහතා පැවසුවේ එම මුදල් පුනරාවර්තන වියදම් සඳහා නොවන බවයි.
ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය වසර ගණනාවක් තිස්සේ ගුවන් යානා තුනක් සඳහා ඩොලර් 900,000 ක මාසික ගෙවීමක් කරමින් සිටින බව ඔහු පැවසීය.
“මෙම ආයතනය දේශීයව පමණක් නොව ජාත්‍යන්තරව ද දූෂිත ක්‍රියාවන්ට සම්බන්ධයි. ගුවන් යානා මිලදී ගැනීමේදී ලැබෙන කොමිස් මුදල් සම්බන්ධයෙන් ජාත්‍යන්තර අධිකරණයක තවමත් නීතිමය නඩුවක් පවතී,” සූරියප්පෙරුම මහතා පාර්ලිමේන්තුවට පැවසීය.
ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන භූ දර්ශනය බොහෝ විට සංකීර්ණ අනුග්‍රහය සහ බලපෑම් ජාලයන් මගින් සංලක්ෂිත වේ. ඉහළ මට්ටමේ දූෂණ නඩුවලට සම්බන්ධ පුද්ගලයින්ට බොහෝ විට බලවත් දේශපාලන චරිත සමඟ සම්බන්ධතා ඇති අතර, එය නීතිමය කටයුතුවලට ඇඟිලි ගැසීමට හේතු විය හැක.
එවැනි මැදිහත්වීම් විමර්ශන ආයතනවලට බලපෑම් කිරීම, නීතිමය ක්‍රියාවලීන් හැසිරවීම හෝ අනුබද්ධ සමාගම් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා හිතාමතාම නඩු ඇණහිටීම ලෙස ප්‍රකාශ විය හැකිය.
පසුගිය සතියේ මෙම ගනුදෙනුව සම්බන්ධයෙන් නාමල් රාජපක්ෂගෙන් ප්‍රශ්න කිරීම වැදගත් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ වත්මන් රජය ඇණහිට ඇති නඩුව ඉදිරියට ගෙන යාමට අදහස් කරන බවයි.
බ්‍රිතාන්‍ය අධිකරණ ලේඛන මගින් චන්ද්‍රසේනගේ සම්බන්ධය හෙළි වූ විට, එවකට ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ, ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සමාගමේ හිටපු විධායක නිලධාරියෙකුගේ බිරිඳට ඩොලර් මිලියන 2 ක ගෙවීම ලැබුණු බවට එල්ල වන චෝදනා සම්බන්ධයෙන් පූර්ණ පරීක්ෂණයක් පැවැත්වීමට නියෝග කළේය. කෙසේ වෙතත්, කොවිඩ්-19 වසංගතය සහ ඉන් පසුව ඇති වූ ආර්ථික අර්බුදය හේතුවෙන් කිසිදු ප්‍රගතියක් සිදු නොවීය.
එයාර්බස් ගනුදෙනුව සම්බන්ධයෙන් එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව දැනටමත් චන්ද්‍රසේන සහ ඔහුගේ පවුලේ අයට සංචාරක සම්බාධක පනවා ඇත.
වන්දි ලැබෙයිද?
2021 මාර්තු මාසයේදී, ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය එයාර්බස් සමාගමට ඩොලර් බිලියන 1 ක අලාභයක්, කීර්ති නාමයක් අහිමි වීම, පිරිවැය ආපසු ගෙවීම සහ පොලිය සඳහා නඩු පවරා ඇත.
ජාතික ගුවන් සේවය A350-900 ගුවන් යානා හතරක් සඳහා A350-900 මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුම අවලංගු කරන ලෙස ද ඉල්ලා සිටි අතර, එම ගුවන් යානා සඳහා කරන ලද ඩොලර් මිලියන 19 ක අත්තිකාරම් ගෙවීම ආපසු ලබා දෙන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.
කෙසේ වෙතත්, මෙම නීතිමය නඩුවේ ප්‍රගතිය තවමත් අනාවරණය වී නොමැත.
“තීරණාත්මක ක්‍රියාමාර්ග නොමැතිකම සහ එවැනි නඩු වලට ප්‍රමුඛත්වය දීමට අපොහොසත් වීම, දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීමට සැබෑ දේශපාලන කැමැත්තක් නොමැති වූ බව පෙන්නුම් කරයි.”
නව රජය නඩුව පිළිබඳ යාවත්කාලීන කිරීම් ලබා දිය යුතු අතර වන්දි ගෙවීමට ක්‍රියාකාරීව ඉදිරියට යා යුතුය, මන්ද රටට මූල්‍යමය සහන ලබා ගැනීමේ ප්‍රබල අවස්ථාවක් තිබේ.
දූෂණයට මුහුණ දීම, විශේෂයෙන් බලගතු පුද්ගලයින් සම්බන්ධ වන විට, නීතියේ ආධිපත්‍යය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ශක්තිමත් දේශපාලන කැපවීමක් අවශ්‍ය වේ.
තීරණාත්මක ක්‍රියාමාර්ග නොමැතිකම සහ එවැනි නඩු වලට ප්‍රමුඛත්වය දීමට අපොහොසත් වීම, දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීමට සැබෑ දේශපාලන කැමැත්තක් නොමැති වූ බව පෙන්නුම් කරයි.
එයාර්බස් ගනුදෙනු විමර්ශනයේ ප්‍රමාදය, ශ්‍රී ලංකාවේ නීති සහ විමර්ශන ආයතන සම්පත් සීමාවන්, නිලධාරිවාදී අකර්මන්‍යතාවය සහ සංකීර්ණ මූල්‍ය අපරාධ හැසිරවීමට විශේෂිත විශේෂඥතාවයක් නොමැතිකම සමඟ අරගල කරන ආකාරය ඉස්මතු කරයි.
ආණ්ඩුවට කතාව ක්‍රියාව බවට පෙරළීමට අවස්ථාවක්
රජයට තම වචන ක්‍රියාවට නැංවීමට අවස්ථාවක් තිබේ. කපිල චන්ද්‍රසේනට එරෙහිව එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ සම්බාධක පැනවීම, දේශීය දූෂණයේ ගෝලීය ඇඟවුම් සහ දේශීය යාන්ත්‍රණයන් අසාර්ථක වූ විට ජාත්‍යන්තර ආයතනවලට මැදිහත් වීමට ඇති හැකියාව අවධාරණය කරයි.
එයාර්බස් දූෂණ වංචාව සම්බන්ධයෙන් යුක්තිය ඉටු කිරීම ජනාධිපති දිසානායකගේ රජයට ලිට්මස් පරීක්ෂණයක් වනු ඇත.
සම්බන්ධ වූවන්ට සාර්ථකව නඩු පැවරීම සහ එයාර් බස් වෙතින් වන්දි ලබා ගැනීම රජයේ විශ්වසනීයත්වය වැඩි දියුණු කරන අතර ශ්‍රී ලංකාවේ දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීමට කැපවීමක් පෙන්නුම් කරයි.
(සන්ඩේ ඔබ්සවර් පුවත්පතට Shihar Aneez විසින් ලියන ලද ලිපියක සිංහල පරිවර්ථනය ශ්‍රී ලංකා බ්‍රීෆ් වෙතිනි.)